Δείτε το ντοκιμαντέρ “Χωρίς άδεια: η αλληλοβοήθεια στην εποχή της “κλιματικής καταστροφής” (Submedia, 2017) και διαβάστε την εισήγηση της εκδήλωσης/συζήτησης που συνδιοργανώθηκε στο στέκι την Κυριακή 4/2 με την πρωτοβουλία αναρχικών δυτικών προαστίων “Ατοπία”.
Επιλέξαμε να μεταφράσουμε το βίντεο αυτό, γιατί, χωρίς να ταυτιζόμαστε απόλυτα με τις θέσεις που εκφράζουν τα συντρόφια από την Αμερική, μόλις το είδαμε οι συγκρίσεις και οι αναγωγές με την και καλά “πρωτοφανή” περίπτωση των πλημμυρών της θεσσαλίας ήταν αυτόματες τόσο ως προς τα “αίτια”, τις “συνέπειες”, την κρατική διαχείριση και τις ευκαιρίες κερδοφορίας που δημιούργησαν αλλά και γιατί επικεντρώνεται στην αντίδραση της κοινότητας και την αλληλοβοήθεια που εκφράστηκε.
Ξεκινώντας να πούμε ότι όπως είδαμε και στην αμερική έτσι και στην ελλάδα οι πλημμύρες παρουσιάστηκαν ως πρωτοφανή γεγονότα που ξέσπασαν λόγω της κλιματικής αλλαγής και δημιούργησαν μια συνθήκη έκτακτης ανάγκης! Εδώ και δεκαπέντε χρόνια βέβαια ζούμε σε μία κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Και κάθε φορά η ανάγκη αυτή εμφανίζεται ως πρωτοφανής ή άσχετη με τις προηγούμενες. Με σύντομες αναδρομές στο παρελθόν βέβαια βλέπουμε ότι αντίστοιχα φαινόμενα είναι επαναλαμβανόμενα, περιοδικά, αναμενόμενα και όλως τυχαίως οι καταστροφικές τους συνέπειες κατευθύνονται στα πιο υποβαθμισμένα κομμάτια του πληθυσμού και των κοινοτήτων. Για παράδειγμα, δεν μπορούμε να μιλάμε για την τυχαιότητα των καιρικών φαινομένων, όταν στα συνειδητά υποβαθμισμένα δυτικά προάστια που μένουμε καταστροφές και θάνατοι ακόμα και από πλημμύρες μικρής ή μεγαλύτερης έντασης μόνο μεμονωμένα περιστατικά δεν είναι. Κάθε φορά που βρέχει οι δρόμοι γίνονται απροσπέλαστοι, τα υπόγεια -που μένουν κυρίως μετανάστες και μετανάστριες- πλημμυρίζουν, το 2014 πνίγηκαν δύο άνθρωποι στο Μενίδι και στο Καματερό. Παρόμοιο σκηνικό είδαμε και το φθινόπωρο στο κέντρο της Αθήνας (στο μετρό Ευαγγελισμός). Η Θεσσαλία, πάλι, έχει πλημμυρίσει με τον ίδιο τρόπο αρκετές φορές παλιότερα και όχι τόσο παλιά, ώστε να έχουν ξεχαστεί παντελώς οι ίδιες ακριβώς εικόνες από την βυθισμένη Μεταμόρφωση. Και πάει λέγοντας.
Δεν θα θέλαμε να ξεκινήσουμε όπως το βίντεο και να μπούμε σε μία διαδικασία να διερευνήσουμε αν υπάρχει ή δεν υπάρχει κλιματική κρίση, αν είναι κρίση και ούτω καθεξής… Δεν θέλουμε να χρησιμοποιήσουμε επιστημονικό λόγο και να παγιδευτούμε στην ερμηνεία στατιστικών και διαγραμμάτων που κάθε φορά ερμηνεύονται ανάλογα με το σκοπό της κάθε έρευνας και υπό το θεολογικό πρίσμα της επιστημονικής αλήθειας που εγγυάται την σωτηρία μας. Πιο γόνιμο για μας είναι να επικεντρωθούμε στη διαχείριση της κατάστασης και να αντιληφθούμε τη δική μας θέση μέσα σε αυτή. Σίγουρα η χρήση των λέξεων έχει σημασία… από την “κλιματική αλλαγή”, περάσαμε στην “κλιματική κρίση”, για να έρθει πρόσφατα ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ να την αποκαλέσει “κλιματική κατάρρευση”. Μία καθόλου τυχαία κλιμάκωση της ίδιας της ονομασίας που αποκαλύπτει την ιδεολογική αξία της “κλιματικής απειλής”.
Η αόριστη έννοια λοιπόν της “κλιματικής κρίσης” συσκοτίζει τα αίτια (αποκρύπτοντας τις ανισότητες και φυσικοποιώντας τις σχέσεις εξουσίας), τις συνέπειες, τις ευκαιρίες, τις διαδικασίες πίσω από τις καταστροφές. Καθόμαστε και μετράμε το μέγεθος των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου ή πέφτουμε κάθε φορά από τα σύννεφα, χωρίς να σκεφτόμαστε σε ποιους τελικά πέφτει ο ουρανός πάνω στα κεφάλια, ενώ το κράτος θέτει σε εφαρμογή την καλά εμπεδωμένη από την εποχή covid θανατοπολιτική των φιλανθρωπικών pass ή των αποζημιώσεων στην περίπτωση της εύβοιας και της θεσσαλίας, πετώντας την ευθύνη στους από τα κάτω ατομικά, υποτιμώντας κι άλλο τις ζωές μας. Τα σενάρια επικείμενης καταστροφής τροφοδοτούν μία συγκινησιακή φόρτιση απέναντι στον αφανισμό, μία αίσθηση “ανημπόριας” και τελικά μια εσωτερίκευση του φόβου, με τον καθένα να προσπαθεί μόνο να λύσει τα αδιέξοδά του σε μία καθημερινότητα έτσι κι αλλιώς δύσκολη και υποβαθμισμένη σε όλους τους τομείς, δίνοντας ολοένα και περισσότερο το χώρο στο κράτος να ρυθμίζει κάθε πτυχή της ζωή μας.
Παράλληλα με το ιδεολόγημα της “κλιματικής κρίσης”, αναδεικνύεται το μοντέλο της ανθεκτικότητας και της προσαρμοστικότητας, άλλες δύο λέξεις που προωθούν μία στρατηγική απορρόφησης των όσων συμβαίνουν από το καθένα μας ατομικά. Η εκμοντερνισμένη αυτή εκδοχή του “κοινωνικού δαρβινισμού” επιβάλλει σε όποιο άτομο έχει την “ικανότητα” να προσαρμόζεται και να αυτορρυθμίζει τη ζωή του, ώστε να ισορροπεί σε μία νέα κάθε φορά κανονικότητα. Όσοι/ες δεν είναι “ικανοί/ές”, δηλαδή όσοι/ες δεν το αντέχει η τσέπη τους να προσαρμόζονται στις κλιματικές συνθήκες και να επενδύουν με νέους όρους, ας πρόσεχαν! Μας είναι ξεκάθαρο όμως ποιοι είναι “ανθεκτικοί” και «ευπροσάρμοστοι». Ενδεικτικά αυτής της κατεύθυνσης είναι τα προγράμματα “εξοικονομώ” που απορρόφησαν τα χρήματα από τα ΕΣΠΑ για να αναβαθμιστούν ενεργειακά τα κτήρια και να προσαρμοστούν στην αλλαγή της θερμοκρασίας. Επίσης, στη βάση της ανθεκτικότητας, μία έννοια που έχει χρησιμοποιηθεί και στα πλαίσια του υγειονομισμού της εποχής covid, παράγονται συναινέσεις, το εθνικό-κοινωνικό σώμα ξαναστήνεται και ισχυροποιείται μέσω του αποκλεισμού των μη ανθεκτικών, των μη προσαρμοστικών, των απείθαρχων, ή αλλιώς όπως μάθαμε στην καραντίνα των “αρνητών”.
Κομβικό στοιχείο στην όλη διαχείριση των καιρικών φαινομένων είναι οι καταστροφές. Η αντίληψη για το τι συνιστά καταστροφή είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το κυρίαρχο κρατικό και παραγωγικό μοντέλο οργάνωσης των ανθρώπινων κοινωνιών. Η κατασκευή του αόρατου εχθρού “φύση”, η δαιμονοποίηση των καιρικών φαινομένων έχει οφέλη για το κράτος και συμβάλει :
– στην παρουσία του στρατού ως αρωγού εντός των κοινοτήτων (όταν πλέον η πολιτική προστασία με τον αναβαθμισμένο πια ρόλο της δεν μπορεί να ανταπεξέλθει – είδαμε και στο βίντεο πως ο μηχανισμός αυτός ήταν ο πλέον αποτυχημένος/ χωρίς να γνωρίζουν τις περιοχές δεν μπορούσαν ούτε να κινηθούν ούτε να κατανείμουν σωστά την όποια βοήθεια. Απλά υπήρχαν κάνοντας την παρουσία του κράτους αισθητή και δίνοντας πάτημα στα κατασταλτικά σώματα να επέμβουν),
– στην διαχείριση πληθυσμών και τη βίαιη εκτόπισή τους από ολόκληρες περιοχές, κάτι που υπό κανονικές συνθήκες θα ήγειρε ισχυρές αντιστάσεις,
– στην ανάδειξη σωτήρων (βλ. περίπτωση Μπέου που βγήκε σαν άλλος Tramp να μοιράσει νεράκια),
– στην πειθαρχία που προκαλεί ο τρόμος της επιβίωσης,
– στην αναθέρμανση του ιδεώδους της εθνικής ενότητας για να ξεπεράσουμε την “συμφορά”…
Η απάντηση του κράτους σε οποιαδήποτε καταστροφή δεν είναι άλλη από την αύξηση της καταστολής και η διαχείριση της κατάστασης με όρους πολέμου. Ενδεικτική στο βίντεο είναι η ποινικοποίηση των λεγόμενων “πλιατσικολόγων” τη στιγμή που υπάρχει ανάγκη για αγαθά επιβίωσης και η διαφορετική μεταχείριση λευκών και μαύρων σε όμοια περιστατικά. Για να θυμηθούμε αντίστοιχα και τους μετανάστες στο δάσος της Δαδιάς το φθινόπωρο, που παρουσιάστηκαν ως εισβολείς στον ελλαδικό χώρο τη στιγμή της φωτιάς.
Στη Νέα Ορλεάνη και το Πουέρτο Ρίκο είδαμε να εφαρμόζεται ένα στρατιοτικοποιημένο μοντέλο δημόσιας τάξης και κατόπιν ανοικοδόμησης της πόλης με άλλους όρους. Παρόμοια και στη Θεσσαλία η περιοχή μπήκε σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, που γενικά δεν πλημμύρισε για πρώτη φορά. Το κάθε άλλο, οι κάτοικοι της ξέρουν ότι αυτό είναι πάντα πιθανό να συμβεί και έχουν έρθει αντιμέτωποι με τις ίδιας έντασης πλημμύρες και άλλες φορές. Εφαρμόστηκαν, λοιπόν, εκκενώσεις, απαγορεύσεις κυκλοφορίας (όπως καλά έμαθε το ελληνικό κράτος να εφαρμόζει στην καραντίνα), οι ντόπιοι (και όσοι παρακολουθούσαν την κατάσταση live μέσω τηλεοπτικών καμερών και μέσω social media) εξοικειώθηκαν για άλλη μία φορά με την παρουσία του στρατού στο δρόμο που μάχεται όχι κάπου στα σύνορα εξωτερικούς εισβολείς αλλά τον εσωτερικό εχθρό που αυτή τη φορά ήταν ο καιρός! Η στρατιωτικοποίηση της καθημερινής ζωής φάνηκε και στην μεταφορά πλημμυροπαθών (των ταξικά κατώτερων προφανώς κομματιών των πληγέντων που δεν είχαν αλλού να πάνε) στο στρατόπεδο συγκέντρωσης μεταναστών στο Κουτσόχερο και τη μεταχείριση των ανθρώπων αυτών με όρους στρατοπεδικής ζωής και πειθαρχίας.
Η παρουσίαση οποιασδήποτε καταστροφής ως υπέρτατου κακού που ξεφεύγει από την δυνατότητα του κράτους να προστατεύσει τους υπηκόους του, ανοίγει το δρόμο και στους ειδικούς να μονοπωλήσουν τον δημόσιο λόγο -όπως επί εποχής covid-19, ενισχύει την αυθεντία τους και αποπολιτικοποιεί κάθε κατάσταση, αφαιρεί την πολιτική ευθύνη του κράτους και παραπλανεί τα αντιστεκόμενα άτομα ή τα καταστέλλει. Οι μετεωρολόγοι φέτος πήραν τη θέση των περσινών λοιμοξιολόγων, και πρόβαλαν διαρκώς στα ΜΜΕ τα ονόματα της κάθε κακοκαιρίας σπέρνοντας το φόβο. Όλα αυτά συσπειρώνουν τους κοινωνικούς συμμάχους, προωθούν κρατικές πολιτικές χωρίς αντιστάσεις και δημιουργούν μία νέα εθνική ενότητα απέναντι σε έναν αόρατο εχθρό που ούτε το κράτος μπορεί να ανταπεξέλθει… και δεν υπάρχει πιο αόρατος εχθρός από τον καιρό! Έτσι, ό,τι συμβαίνει (φωτιές, πλημμύρες), εύκολα και γρήγορα μπορεί να αποδοθεί στην κλιματική «κρίση».
Επίσης, η παρουσίαση των καιρικών φαινομένων ως υπέρτατων κακών δίνει δυνατότητες. Κάθε καταστροφή είναι μια μεγάλη ευκαιρία: για ανοικοδόμηση, επενδύσεις -αιολικές και όχι μόνο, αναδιοργάνωση του παραγωγικού μοντέλου. Η λεγόμενη “φύση” για το κράτος μεταφράζεται σε κεφάλαιο, επενδύσεις, μέσα παραγωγής, εκμετάλλευση. Αλλά και για τους ανθρώπους που ζούνε σήμερα εντός και εκτός αστικού ιστού, τι είναι “φύση”; Το “φυσικό τους περιβάλλον” και αυτό που πρέπει να διατηρηθεί για να εξασφαλιστεί η επιβίωση τους είναι το τσιμέντο, τα σπίτια, τα εργοστάσια, οι υποδομές και όχι τα ποτάμια και τα βουνά. Επομένως, για κανένα ανθρώπινο ζώο αυτή τη στιγμή, η προστασία της λεγόμενης “φύσης” δεν σημαίνει επιστροφή στη μυθική Αρκαδία, σε μια εξιδανικευμένη και ατίθαση μορφή ζωής, όπου όλα ρέουν χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση, αλλά η συνέχιση του ίδιου επί χρόνια τρόπου παραγωγής και αναπαραγωγής των ανθρώπινων κοινωνιών με το ρίσκο να ξανασυμβούν τα ίδια!
Μιλάμε για μία κατάσταση που είναι χρόνια διαμορφωμένη, με τις όποιες καιρικές συνθήκες να παίζουν το ρόλο του καταλύτη: το τσιμέντο που έχει μπαζώσει κάθε ρέμα που υπάρχει, ο υπερπληθυσμός σε μέρη που δεν μας χωράνε ή που είναι αφιλόξενα για τον άνθρωπο (βλ. λίμνη Κάρλα), η αστικοποίηση της επαρχίας, τα αντιπλημμυρικά έργα βιτρίνα, η αδιάκοπη λεηλασία της γης, του νερού και του αέρα. Και φυσικά οι συνέπειες δεν είναι ίδιες για όλες, όλους και όλα… οι φτωχοί, οι από τα κάτω, είναι αυτές που σε κάθε τέτοια «έκτακτη συνθήκη» χάνουν ζωές, σπίτια, δουλειές, υγεία… Όπως πάντα, εκείνοι που βρίσκονται στον κοινωνικό πάτο-οι μετανάστριες/ες -δεν αναφέρονται καν στις απώλειες- όπως και τα ζώα, για τα οποία ο μόνος λόγος που έγιναν άξια αναφοράς είναι σαν ιδιοκτησία των κτηνοτρόφων, σαν χασούρα δηλαδή στις τοπικές επιχειρήσεις και όχι ως ανεξάρτητα έμβια όντα.
Τέλος, το ζήτημα που μας απασχόλησε επίσης αρκετά και θα θέλαμε να συζητήσουμε είναι αυτό της αλληλεγγύης, της επικοινωνίας και της δημιουργίας μίας κοινότητας με χαρακτηριστικά αυτοοργάνωσης και αντι-ιεραρχίας, τη στιγμή που οι κάτοικοι σε πρώτη φάση τουλάχιστον είχαν αιτήματα πάνω στην υλική βάση των καταστροφών. Χρειάζονταν από τρόφιμα και στέγη μέχρι απεγκλωβισμούς και περίθαλψη. Όμως, αυτή η συνθήκη έκτακτης ανάγκης που δημιουργήθηκε ενεργοποίησε άμεσα και τα μικροαστικά αντανακλαστικά του εθελοντισμού της σακούλας και την φιλανθρωπία των ΜΚΟ που ταυτόχρονα συγκαλύπτουν και την κρατική ανεπάρκεια. Στοίχημα για μας είναι ναι μεν η έμπρακτη αλληλεγγύη από άτυπα δίκτυα τη δύσκολη στιγμή και όχι αιτήματα προς το κράτος για καλύτερο κράτος. Από την άλλη, επειδή οι δύσκολες στιγμές δεν είναι μεμονωμένες και παροδικές, ζητούμενο είναι και η επικοινωνία, το μοίρασμα μίας κοινής αγωνίας για έναν άλλο κόσμο και τελικά η αμφισβήτηση και στη συνέχεια η σύγκρουση με τον κόσμο που δημιουργεί αυτές τις άτυχες έκτακτες καταστάσεις και όχι μόνο το ξεπέρασμα αυτών!
Δεν εμπιστευόμαστε κανένα κράτος. Μακριά από λογικές εθελοντισμού και εύκολου ανθρωπισμού, θέλουμε να στεκόμαστε αλληλέγγυα δίπλα στους ανθρώπους και τα μη ανθρώπινα ζώα που πλήττονται. Την ίδια στιγμή όμως να αντισταθούμε στη λήθη των γεγονότων και στην επανάληψη των “έκτακτων συνθηκών”. Με μόνη απάντηση σε ό,τι ήρθε και σε ό,τι έρχεται την αντίσταση στα σχέδια τους για «πράσινη ανάπτυξη» και εκμετάλλευση της γης, του νερού και του αέρα.
Στόχος – πρόταση – συλλογικός φραγμός στην επέλαση του υπάρχοντος να είναι η διαχείριση των τόπων μας από εμάς τα ίδια στη βάση της αυτοοργάνωσης και της αντι-ιεραρχίας μακριά από λογικές ανάθεσης και προεκλογικών υποσχέσεων, η αμφισβήτηση των “απειλών” που μας παρουσιάζουν, η δημιουργία δομών και δικτύων αλληλοβοήθειας (όπως επιχειρήθηκε να στηθεί από το στέκι της Καρδίτσας και συνεχίζει να επιδιώκει την επαφή και την επικοινωνία με τις ντόπιες κοινότητες), ο αγώνας ενάντια στην υποτίμηση των ζωών μας.
Το βίντεο μπορείτε να το δείτε εδώ: https://sub.media/trouble-7
